×

वीरगञ्ज ।   फुटबल खेलको सबैभन्दा प्रारम्भिक वैज्ञानिक प्रमाण चीनमा २०६ ईसा पूर्व देखि २२० ईस्वी सम्मको सैन्य म्यानुअलबाट गरिएको अभ्यास थियो । (चीनमा हान राजवंशको समयमा ४०० वर्ष) । त्यस समयमा, यसलाई ‘टुसु चु’ भनिन्थ्यो । यो प्वाँख र कपालले भरिएको ३० देखि ४० सेन्टिमिटर व्यासको छालाको बल थियो ।  जापानमा ५००–६०० वर्ष पछि ‘केमारी’ भनिने खेल ‘टुसु चु’ पछि कोरियामा ‘चुक–गुक’ र अष्ट्रेलियामा ‘वोगाबालिरी’ जस्ता नामाकरणबाट प्रसिद्धी पाउँदै गयो ।

ग्रीक ‘एपिस्क्य्रोस’ र रोमन ‘हर्पस्टुम्’  एक सानो बल सँग सीमा रेखा र केन्द्र रेखा द्वारा चिन्हित आयताकार क्षेत्र मा दुई टोली द्वारा खेलिएको थियो । फुटबल, अर्थात सकरले १३१४  को प्रारम्भमा युरोपमा यसको लोकप्रियता बढायो । यद्यपि, तत्कालीन अधिकारीहरूले १३६५  मा अराजक वातावरण सिर्जना गरेकोले शहर वरपरको खेलकुदलाई निषेध गरेर एक घोषणा जारी गरे। इङ्गल्याण्डका राजा एडवर्ड द्वितीयले खेललाई कानुनद्वारा दण्डनीय घोषित गरे । यसले सिपाहीहरूलाई उनीहरूको आवश्यक सैन्य अनुशासनहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्न विचलित गर्यो, विशेष गरी, तीरंदाजी प्रतिबन्ध लगभग ५०० वर्षसम्म चल्यो । समय बित्दै जाँदा यसको महत्व बुझ्दै गयो । फुटबल÷फुटबलका नियमहरू १८६३ मा पेश गरिएको थियो । फुटबलको आकार र वजन अन्ततः मानकीकृत भयो ।   

त्यही वर्ष, अक्टोबर २६, १८६३ फुटबल संघ इंग्ल्याण्डमा स्थापना भएको थियो । र आधुनिक फुटबलको इतिहास सुरु भयो । पहिलो आधिकारिक अन्तर्राष्ट्रिय खेल १८७२ मा स्कटल्याण्ड र इङ्गल्याण्ड बीच ग्लासगो मा भएको थियो । फिफाको स्थापना सन् १९०४ मा पेरिसमा भएको थियो । त्यसका सात संस्थापक सदस्यहरू थिएः फ्रान्स, बेल्जियम, डेनमार्क, नेदरल्यान्ड्स, स्पेन, स्वीडेन र स्विजरल्याण्ड । पहिलो विश्वकप सन् १९३० मा ४१ टोलीसहित भएको थियो । हाल विश्वभर फिफाका २११ सदस्य छन् । २०१८ सम्म फिफा वोल्र्ड कपले ८८ वर्ष पार गरिसकेको छ । 

फिफा विश्व कप १९३०ः
टूर्नामेंट विवरणः आयोजक देशः उरुग्वे (पहिलो पटक); मितिहरूः १३–३० जुलाई (१८ दिन); टोलीहरूः १३; स्थान(हरू)ः ३ (१ आयोजक शहरमा – मोन्टेभिडियो)  उरुग्वे (१ उपाधि); उपविजेताः अर्जेन्टिना; तेस्रो स्थानः संयुक्त राज्य अमेरिका; चौथो स्थानः युगोस्लाभिया । टूर्नामेंट तथ्याङ्कः खेलिएका खेलहरूः १८.

पहिलो विश्वकप क्वालिफिकेसन बिना भएको थियो र प्रतियोगिता सुरु हुनुभन्दा २ महिनाअघि युरोपबाट कुनै पनि टोली औपचारिक रूपमा प्रवेश गरेको थिएन; फिफाका अध्यक्ष जुल्स रिमेटले हस्तक्षेप गरे र चारवटा युरोपेली टोलीले समुद्री यात्रा गरेः बेल्जियम, फ्रान्स, रोमानिया र युगोस्लाभिया; फ्रान्सका लुसियन लरेन्टले विश्वकपको इतिहासमा पहिलो गोल गरे । 

नतिजा : अर्जेन्टिना, उरुग्वे, संयुक्त राज्य अमेरिका र युगोस्लाभियाले प्रत्येक आ–आफ्नो समूह जितेर सेमिफाइनलमा पुगेका थिए; अर्जेन्टिनाले अमेरिकालाई ६–१ ले हराएको थियो भने उरुग्वेले युगोस्लाभियालाई ६–१ ले हराएको थियो; उरुग्वेले आफ्नो पहिलो स्टार जितेको थियो । अर्जेन्टिनालाई ४–२ ले हराएको थियो ।


अन्तिम पटकको ( २०१८ को )  नतिजा : 

२०१८ फिफा विश्वकप रुसमा आयोजना भएको थियो । १४.२ बिलियन भन्दा बढीको अनुमानित लागतमा, यो अहिलेसम्मको सबैभन्दा महँगो विश्वकप थियो । प्रतियोगिता चरणमा ३२ टोली सहभागी थिए, जसमध्ये ३१ छनोट प्रतियोगिताबाट आएका थिए भने आयोजक राष्ट्र रुस स्वतः छनोट भएको थियो । ३२ मध्ये, २० वटा २०१४ को कार्यक्रममा पनि देखा परेका थिए, जबकि आइसल्याण्ड र पानामा दुबै विश्वकपमा पहिलो पटक देखा परेका थिए । ११ सहरका १२ स्थानमा ६४ खेल खेलिएको थियो ।

साविक विजेता जर्मनी समूह चरणबाटै बाहिरिएको थियो । आयोजक राष्ट्र रुस क्वाटरफाइनलबाटै बाहिरिएको छ । फाइनलमा फ्रान्सले क्रोएसियासँग जुलाई १५ मा मस्कोको लुज्निकी स्टेडियममा खेलेको थियो । फ्रान्सले उक्त खेल ४–२ ले जितेर दोस्रो विश्वकप उपाधि जितेको हो । गोल्डेन बल जित्दै क्रोएसियाका लुका मोड्रिच प्रतियोगिताको उत्कृष्ट खेलाडी घोषित भए । प्रतियोगितामा सर्वाधिक ६ गोल गरेका इंग्ल्याण्डका ह्यारी केनले गोल्डेन बुट जितेका थिए । बेल्जियमका गोलकिपर थिबाउट कोर्टोइसले गोल्डेन ग्लोभ जिते सबैभन्दा फेएर खेल खेलेकोमा । प्रतियोगितामा तीस लाखभन्दा बढीले खेलमा सहभागिता जनाएको अनुमान गरिएको छ ।  

No description available.
  

अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिको कारक र प्रतिबिम्बको रूपमा फुटबलः

पास्कल बोनिफेस आफ्नो लेखमा लेख्छन्, “आजकल, फुटबल अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको एक मान्य घटक हो जुन अब राज्यहरू बीचको शुद्ध कूटनीतिक सम्बन्धमा सीमित हुन सक्दैन । अहिलेको कूटनीतिक सम्बन्धको त्यस्तो कुनै पक्ष छैन जुन फुटबलमा पनि लागू गर्न सकिँदैन । यसलाई दिमागमा राखेर, हामी “फुटबलको भूराजनीति” को बारेमा कुरा गर्न सक्छौं, र फुटबलले कसरी विश्वलाई जितेको छ भनेर अध्ययन गर्न सक्छौं । 
 
इंग्ल्याण्डमा सुरु भएको यो विभिन्न बन्दरगाह मार्फत खेलिने खेलको रुपमा थियो ः पछी अरु युरोपेली मुलुकमा यसलाई खाली समयमा खेलिन थालीयो  । ले हाभ्रे (पहिलो पेशेवर फ्रान्सेली क्लब), बार्सिलोना, मार्सिल्स, बिलबाओ, ह्याम्बर्ग र जेनोवामा, त्यहाँका बासिन्दाहरूले फुटबल खेलेर अंग्रेजी व्यापारीहरूको नक्कल गर्ने गर्थे । उन्नाइसौं शताब्दीको मध्यमा विभिन्न सन्जालको   बिस्तारसँगै इङ्गल्याण्डमा व्यपक रुपमा  फैलियो र सार्वजनिक विद्यालयहरू बीच प्रतियोगिताहरू हुन थाल्यो । फुटबललले युरोप र ल्याटिन अमेरिकामा आफ्नो प्रवेश जारी राख्यो । टेलिभिजनको अविष्कारसँगै यसको प्रसिद्धिले कुनै महादेसलाई पनी टाढा राख्न सकेन ।
   
बीसौं शताब्दीको उत्तरार्धमा फुटबल एउटै महाशक्तिद्वारा शासित संसार बन्यो – ब्राजिल । फाइनलमा सबैले भेट्न चाहेको देश ब्राजिल हुने गर्थ्यो  किनभने यो आफ्नै टोलीपछि हरेक फुटबल फ्यानको मनपर्ने देश थियो र आज पर्यन्त पनि उसको प्रभाव उस्तै छ ।  फुटबलको महाशक्ति ब्राजिल आफ्नो फुटबल खेलाडीहरुको एक महान निर्यातक हो ।   लोकतन्त्र, समानता, ग्लोबलाईजेसन भन्दा पनि फुटबलको विश्वव्यापिकरण ज्यादा छ जसले कुनै सिमारेखालाई मान्दैन ।
 
यसैबीच, खेलकुदले भूराजनीतिक विशेषताहरूसँग अन्तरक्रिया गरेको पाईन्छ; आधुनिक युगमा मात्र होइन, पूर्व–आधुनिक युगमा पनि । क्षेत्रीय र विश्वव्यापी स्तरमा खेलकुद र राजनीतिको अन्तरक्रिया सम्बन्धी उदाहरणहरु निम्नानुसार छन ः  १९३६ मा वर्लिन ओलम्पिक प्रतियोगिताबाट नाजिहरुको राजनीतिक निकासी, मोस्को १९८० को ओलम्पिक खेलमा चिन र अमेरिकाको पिङ्–पिङ कुटनिती, १९८९ मा कुवेतमा मित्रता कपमा इराकको फुटबल टोलिको उपस्थिती आदी यस्ता कैयौ कुटनितिक सम्बन्धलाई जीवन्त राख्न र भात्रित्वको भावनाको बिकास गर्न खेलकुद त्यसमा पनी फुटबल र ओलम्पिक खेलहरुले ठुलो भूमिका खेलेको कुरा ईतिहासमा कोरिएको छ । 

अखिल नेपाल फुटबल संघ (एन्फा):

No description available.

 
सन् १९५१ मा नेपालमा फुटबलको प्रशासकीय निकाय अखिल नेपाल फुटबल संघ (एन्फा) को उदय भयो । फुटबलको मायाका लागि मात्रै स्थापना भएको फुटबल संघ सन् १९७२ मा फिफासँग आबद्ध भई राष्ट्रिय टोलीका साथै क्लब प्रतियोगिताका लागि पनि सक्रिय रूपमा जिम्मेवार हुन थाल्यो । एन्फाका वर्तमान अध्यक्ष कर्मा छिरिङ शेर्पा हुन् । यसको हालको मुख्यालय ललितपुर, सातदोबाटोमा आफ्नै कम्प्लेक्समा अवस्थित छ – अखिल नेपाल फुटबल संघ । एन्फा  देशका सबै प्रदेशबाट उत्कृष्ट खेलाडी उत्पादन गर्न अनवरत प्रयास गरिरहेको छ । 

एन्फा कम्प्लेक्सको स्थापनापछि क्रमशः देशका विभिन्न जिल्लामा फुटबल सञ्चालन हुँदै आएको छ ।  कम्प्लेक्स १९९९ मा निर्माण गरिएको थियो । नेपालमा फुटबलको प्रवेश र प्रारम्भिक सुरुवात सन् १९२१ मा राणा शासनकालमा भएको थियो । नेपाली दर्शकहरूको ठूलो भीडले रमाइलो गरेको यो खेल केही समयमै निकै चर्चित भयो र आज फुटबल नेपालको नम्बर १ खेल भएको छ । 

No description available.
 

१९६३ मा, नेपालले  आफ्नो पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय खेल आगा खान गोल्ड कपमा खेल्ने अवसर पायो । सन् १९७० मा नेपाल फिफाको सदस्य बनेको दुई वर्षपछि नेपाल एसियाली फुटबल महासंघ (एएफसी) मा आवद्ध भएको थियो । यससँगै फिफाको सद्स्य भएपछी  नेपालले आफ्नो पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय खेल १३ अक्टोबर १९७२ मा खेलेको थियो जहाँ उनीहरू जनवादी गणतन्त्र चीनसँग २–६ ले पराजित भएक थिए । फिफा मान्यता प्राप्त प्रतियोगितामा नेपालका लागि पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय गोल गर्ने पहिलो नेपाली फुटबलर वाई बी घले थिए । घलेले सन् १९८२ को एसियाली खेलकुदमा कुवेतविरुद्ध गोल गरेका थिए । 

नेपालको राष्ट्रिय खेल क्रिकेट र भलिबलको लोकप्रियतालाई पनि उछिनेर फुटबल नेपालको सबैभन्दा लोकप्रिय खेल हो । यति धेरै खेल र लाखौंले हेर्दा पनि नेपालले फुटबलमा  उल्लेखनीय प्रगति गर्न सकेको छैन । नेपाली क्रिकेट टोली थाहै नभएको उचाइमा पुगेपनि नेपाली फुटबल भने मर्माहत छ । यस अवस्थाको पछाडि, पूर्व खेलाडीहरू, प्रशिक्षकहरू र विश्लेषकहरू भन्छन्, कुप्रबन्धन, लगानीको कमी र घरेलु लिगहरू मार्फत खेलाडीहरूलाई आकर्षित गर्न नसक्नु नै यसको  असफलता हो । यद्यपी पछील्लो समयबाट लिग खेलको सुरुवातले केही आशा जगाउन खोजेको छ । 

पञ्चायतकालमा नेपाली फुटबलले खासै अन्तर्राष्ट्रिय सफलता पाउन सकेन । राजतन्त्रवादी राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीका भर्खरै बाहिरिएका  नेता कमल थापाले सन् १९७८ देखि १९८८ सम्म नौ वर्ष एन्फाको अध्यक्षता गरेका थिए । आफ्नो भाइ गणेशसँगै, कमल राष्ट्रिय टोलीका सदस्य थिए, जसले नियमित अन्तर्राष्ट्रिय र घरेलु खेल खेलेका थिए, यद्यपि धेरै सफलता प्राप्त गर्न सकेनन् । खेलको विकास भईरहेको थियो तर त्यसका लागि त्यतिबेलाको निरंकुश पञ्चायत सरकारले आवश्यकतानुसारको आर्थिक सहयोग गर्न सकेको थिएन । खेललाई खेला भन्दापनी आफ्नो अभिष्ट पुर्तिको लागि प्रयोग गरिएको थियो ।  

यस समयमा एउटा उल्लेखनीय उपलब्धि– दक्षिण एसियाली खेलकुदको पहिलो संस्करण, १९८४ मा काठमाडौंमा भएको थियो । नेपाली पुरुष फुटबल टोलीले  स्वर्ण जित्यो, जुन अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा नेपालको पहिलो ठूलो जित हो । समय क्रमसङै सन् २०१५ को दक्षिण एसियाली खेलकुदको फाइनलमा भारतलाई हराउँदै नेपालले २३ वर्षपछि पहिलो पटक फुटबलमा स्वर्ण जितेको थियो । एक वर्षपछि बंगलादेशमा भएको बंगबन्धु गोल्डकपको फाइनलमा नेपालले बहराइनलाई ३–० ले हराउँदै उपाधि जितेको थियो । सोही वर्ष नेपालले एएफसी सोलिडारिटी कपको पहिलो संस्करण पनि मलेसियामा भएको खेलमा  मकाउलाई १–० ले हराएर जितेको थियो । यी सफलताको मापनले केही प्राप्त गरेको  प्रतिबिम्बित त  गर्दछ तर देशले गर्वको महसुस गर्न सक्दैन ।
अन्तत :
“सफलता कुनै संयोग होइन। यो कडा परिश्रम, लगनशीलता, सिक्ने र अध्ययन गर्ने चाहना, त्याग, र सबै भन्दा महत्वपूर्ण तपाईंले के गरिरहनु भएको छ वा गर्न सिक्दै हुनुहुन्छले निर्धारण गर्दछ ।“ –    एडसन अरेन्टेस डो नासिमेन्टो, (पेले) ।
 

Back to top